Reguła św. Benedykta jest jedną z wielu istniejących chrześcijańskich reguł monastycznych - znane są zakony cystersów, franciszkanów czy dominikanów. Mało rozpoznawalne są natomiast takie formacje jak beginki - zgromadzenia, które trwały pomiędzy życiem zakonnym a świeckim.
Początki monastycyzmu chrześcijańskiego sięgają III w. W ciągu jego długiej historii wykształciły się różne jego formy. Do mniej znanych i już nieistniejących ruchów nawiązujących do tradycji monastycznych należą beginki, których genezę i rozwój ma na celu przybliżyć niniejszy tekst.
Beginkami nazywamy kobiety, których ruch narodził się na przełomie XII i XIII wieku, na terenach Flandrii i Brabancji. Prowadziły one styl życia będący pośrednią formą pomiędzy życiem świeckim a zakonnym. Mieszkały w niewielkich wspólnotach zwanych „beginażami”, na czele z przełożoną określaną mianem „mistrzyni” (magistra). Nie przyjmowały jednak żadnej z ówczesnych reguł zakonnych. Do ideałów, które im przyświecały należały: modlitwa, ubóstwo i zarabianie na życie pracą własnych rąk. Wśród zajęć beginek można wymienić: tkactwo, wyrób świec, opiekę nad chorymi i ubogimi, a nawet prowadzenie szkół dla młodych dziewcząt. W miastach flamandzkich pojedyncze domy łączyły się w większe zgromadzenia, tworząc wyodrębnione dzielnice przeznaczone dla beginek.
W ciągu XIII w. ruch beginek rozprzestrzenił się na terenie Europy, a liczne zgromadzenia powstawały m. in. w Niemczech i we Francji. W końcu tegoż stulecia beginki dotarły również na ziemie polskie – najwcześniej na Śląsk, gdzie ich domy powstały np. we Wrocławiu, Świdnicy, Nysie, Legnicy i Głubczycach. W Małopolsce ich obecność odnotowano w Krakowie, Kazimierzu i Sandomierzu. Poza tym pojawiły się też m.in. w Poznaniu, Elblągu, Toruniu, Gdańsku i Płocku.
Na przełomie XIII i XIV w. na beginki coraz częściej padały oskarżenia o herezję. W 1310 r. została spalona na stosie francuska beginka Małgorzata Porete, a w dwa lata później sobór w Vienne zakazał fundowania nowych zgromadzeń i zalecił likwidację już istniejących domów. W 1332 r. odbył się proces beginek ze zgromadzenia w Świdnicy, z którego zachował się protokół przesłuchań, jednak nie wiemy jaki był ostateczny wyrok w ich sprawie. Realizacja soborowych zaleceń napotykała na opór w niektórych częściach Europy, gdzie odzywały się głosy w obronie prawowierności beginek. Umożliwiło to wielu zgromadzeniom przetrwanie. Niektóre beginki, by uniknąć kojarzenia ich z ruchami heretyckimi, przyjmowały trzecią regułę św. Dominika lub św. Franciszka. Ostatnie beginaże istniały jeszcze w XX w. na terenie Belgii, a ostatnia beginka zmarła w 2013 r.
Zalecana literatura:
Lapis D., Lapis B., Beginki w Polsce w XIII-XV wieku, “Kwartalnik Historyczny”, 79 (1972), s. 521-544.
Proces beginek świdnickich w 1332 roku. Studia historyczne i edycja łacińsko-polska, oprac. P. Kras, T. Gałuszka OP, A. Poznański, Lublin 2018.
Simons W., The Cities of Ladies. Beguine Communities in the Medieval Low Countries, 1200-1565, Philadelphia 2001.
Strzelczyk J., Pióro w wątłych dłoniach. O twórczości kobiet w dawnych wiekach, t. 2, Rozkwit (od Murasaki Shikibu do Małgorzaty Porete), Warszawa 2009, s. 527-538.
Szymański J., Ruchy heretyckie na Śląsku w XIII i XIV wieku, Katowice 2007, s. 77-118.
Wyrozumski J., Beginki i begardzi w Polsce, “Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego”, 261, 1971 (Prace Historyczne, z. 35), s. 7-22.
Autor tekstu: Krystian Węgrzyniak, przewodnik w Muzeum Opactwa Benedyktynów w Tyńcu