Informujemy, że Fundacja Chronić Dobro we współpracy z Towarzystwem Naukowym Societas Vistulana, realizuje projekt wydania i opublikowania monografii naukowej dr Marty Graczyńskiej pt.: „Architektura monastyczna w Europie Centralnej X-XI w. Formy i inspiracje artystyczne”, w ramach programu Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego Doskonała Nauka II na lata 2024-2026.
Książka prezentuje wyniki wieloletnich badań autorki nad architekturą klasztorną Zakonu Benedyktynów na terenie Polski, Czech i Węgier. Dr Graczyńska wykorzystała szeroką literaturę przedmiotu – w tym nieznane polskim badaczom opracowania węgierskie – z zakresu historii, historii architektury i archeologii, aby nakreślić główne kierunki rozwojowe i wzajemne oddziaływanie na siebie monastycznych wzorców architektonicznych w kontekście budowy państw dynastycznych w Europie Środkowej.
Publikacja niniejszej monografii wpisuje się w zakres celów statutowych Fundacji Chronić Dobro, wśród których znajduje się popularyzowanie wiedzy na temat dziedzictwa kulturowego Opactwa Benedyktynów w Tyńcu, jako że Opactwo to przynależało do poddanego badaniom obszaru historyczno-politycznego. Ponadto rozważanie dziejów Opactwa tynieckiego w szerszym kontekście historii i dziedzictwa Zakonu Benedyktynów w ogóle, uwzględniając dorobek innych europejskich ośrodków tego zgromadzenia monastycznego, pozwala lepiej zrozumieć jego wagę i znaczenie kulturowe na tle Europy we współczesnych mu czasach.
Książka dr Marty Graczyńskiej jest studium porównawczym architektury monastycznej, która powstała w Polsce, w Czechach i na Węgrzech w X i XI wieku. Wnioski badawcze zostały sformułowane w oparciu o wieloaspektową analizę pozostałości architektonicznych budowli kościelnych i klasztornych, źródeł archeologicznych i historycznych dotyczących wspomnianych zabytków oraz wykorzystaniu ogromnej literatury przedmiotu dotyczącej początków chrześcijaństwa i monastycyzmu w kształtujących się państwach Europy Środkowej. Praca zawiera omówienie sytuacji politycznej, społecznej i kulturowej wskazanego obszaru. Ponadto autorka scharakteryzowała kształtowanie się modelu władzy i postawy panujących dynastii (Piastowie, Przemyślidzi, Arpadowie) względem powstającej organizacji kościelnej (metropolii, diecezji, relacji z papiestwem i cesarstwem) oraz idei monastycyzmu benedyktyńskiego. Cały dostępny materiał został uporządkowany terytorialnie i chronologicznie, a jego zgromadzenie i usystematyzowanie pozwoliło na sięgnięcie po metody badawcze, czerpiące z analizy porównawczej. Autorka uwzględniła w swoich badaniach 47 zespołów klasztornych (6 z terenu Polski, 8 z terenu Czech i 33 znajdujące się w granicach państwa węgierskiego). Uzyskane w ich wyniku wnioski badawcze pozwoliły autorce sformułować konkluzje na temat zależności formalnych, inspiracji artystycznych i kierunków rozprzestrzeniania się rozwiązań architektonicznych. Wyodrębniono również odpowiednie grupy typologiczne i formalne budowli oraz ukazano ich funkcjonowanie w kontekście społecznym, politycznym i religijnym. Ukazano nadto funkcjonowanie wspólnot monastycznych w kontekście ich relacji z klasztorami benedyktyńskimi w zachodniej i południowej Europie oraz uwarunkowania zachodzące pomiędzy rozwiązaniami architektonicznymi i liturgią benedyktyńską. Ogromną wartością pracy jest jej charakter interdyscyplinarny (połączenie warsztatów takich dziedzin wiedzy, jak archeologia, historia, architektura, historia sztuki) oraz komparatystyczny (wykorzystanie literatury polskiej, czeskiej i węgierskiej oraz europejskiej). Zdaniem recenzentów takie ujęcie tematu stanowi w polskiej historiografii studium nowatorskie i modelowe oraz wprowadza do obiegu naukowego cały szereg nowych ustaleń wynikających z przeprowadzonej analizy porównawczej, jak i sformułowanych w literaturze przedmiotu dotychczas niewykorzystywanej w nauce polskiej.
Marta Graczyńska – doktor nauk humanistycznych w dziedzinie historii sztuki, pracownik Muzeum Zamku Królewskiego na Wawelu na stanowisku Pełnomocnika Dyrektora ds. Edukacji i Komunikacji. Jej zainteresowania naukowe koncentrują się zwłaszcza wokół zagadnień związanych z architekturą i sztuką Średniowiecza. Autorka licznych artykułów naukowych podejmujących tematykę wpływu średniowiecznej władzy politycznej i kościelnej na kształt architektury w obszarze Europy Środkowo-Wschodniej.
Przewidywany termin oddania publikacji: przełom 2025 i 2026 roku.
Książka będzie również bezpłatnie dostępna w formie elektronicznej na stronie internetowej Fundacji Chronić Dobro od momentu jej oficjalnej publikacji.
Projekt współfinansowany ze środków Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego w ramach programu Doskonała Nauka II na lata 2024-2026.
Pliki zawierające tekst odczytywalny maszynowo:
